Trần Mạnh Hảo
Vừa rồi, tôi, kẻ viết bài này gọi điện
thoại thăm nhà văn Lê Lựu, sau khi báo chí phỏng vấn ông, hỏi vì sao một
nhà văn lớn như ông mà bị trượt giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học năm
2012 mới công bố. Ông cười với nhà báo và cả cười với tôi : “Chuyện nhỏ,
ông quan tâm làm gì, ở đâu, đến ngay làm vài li với tớ”. Khi biết tôi
đang ở Sài Gòn, Lê Lựu bồn chồn, rằng “thời trẻ tụi mình nghèo kiết xác,
cà lơ phất phơ cả với nhau mà vui quá ông nhỉ ? “...ĐỌC TIẾP
Tôi biết Lê Lựu đang buồn, không phải
buồn vì bệnh tật hay không được giải thưởng to cỡ 300.000.000 đ, mà buồn
vì nhân tình thế thái, buồn vì đời nay tệ quá, tàn quá, xuống cấp quá,
tha hóa quá, phi nhân quá. Hãy xem ông trả lời tờ báo An Ninh Thế giới
số 1093 ra ngày 10-9-2011 của ông trung tướng công an Hữu Ước theo blog
Nguyễn Thông :
“Đọc mấy nhời của bác Lựu, giật mình,
nghĩ sao mà tướng Hữu Ước dám cho đăng nhỉ, hay là bữa ấy đi công tác
vắng, cấp dưới nó không báo cáo, xin phép. Mà cũng có lý, bởi giờ đây
mình sợ tìm trên bản điện tử báo An ninh thế giới thì không có chữ nào,
kết quả báo rằng không tìm thấy.
Sau đây là lời của bác Lựu:“Trong lúc trà dư tửu hậu với bạn bè, tôi và những người bạn tâm giao nói về những vấn đề của xã hội, nghĩ về nhân tình thế thái. Tôi không hiểu sao bây giờ con người không tốt với nhau. Trong chiến tranh hy sinh nhiều, cuộc sống khổ cực, nhưng lòng mình thanh thản, lòng dân vô tư lắm. Đi chiến trường hy sinh mà lòng thanh thản, nhẹ nhàng. Bây giờ thời bình không còn tiếng bom đạn nhưng tâm con người cứ lộn nhào hết cả. Không biết thế nào là phải, thế nào là trái. Không biết thế nào là đúng, thế nào là sai. Không biết thế nào là lim (giới hạn-NV). Mỗi con người phải có một cái lim nhất định thì mới thành xã hội. Con người có nhiều tính cách thì cuộc sống mới phong phú và đa dạng. Nhưng mà phải có lim và có luật lệ.Trong chiến tranh, tâm tính con người ta hiền lành, không mưu mô xảo quyệt. Chứ thời nay, trong cơ chế thị trường này, luật lệ cũng lung tung. Xử lý công việc cũng lung tung. Sống nặng về vật chất, thực dụng, chụp giật. Bây giờ sáng ra đọc báo toàn những chuyện giật mình. Con kiện cha chỉ vì mười mét vuông chỗ ở. Một đứa trẻ chưa đến tuổi thành niên giết mấy mạng người không ghê tay. Một đứa trẻ khác chỉ vì thiếu tiền chơi game ra tay sát hại cả em mình, bà mình. Người ta thiếu tiền nên giết người chỉ vì vài trăm nghìn đồng. Trong làm ăn thì lừa đảo nhau nhiều lắm. Cứ lợi dụng nhau sơ hở vài chữ trong văn bản, thậm chí từ một cái dấu phẩy trong bản hợp đồng để lừa nhau hàng tỉ. Trong doanh nhân cũng nhiều người tốt, nhưng rồi cũng có rất nhiều người nhăm nhăm để lừa nhau.
Chính thời nay là thời loạn, chứ không phải chiến tranh là thời loạn” ( hết trích).
Có lẽ, một trong những nguyên nhân khiến
ông không được giải thưởng lớn vì tính nói thẳng nói thật của Lê Lựu
chăng ? Thẳng thắn và trung thực như hai tác phẩm ( tiểu thuyết) lớn
nhất của đời ông : “ Thời xa vắng” ( 1986) và “ Chuyện làng Cuội” (
1991)
Nhớ tết năm 1976, cái tết đầu sau ngày
thống nhất đất nước, tôi từ Sài Gòn ra Hà Nội, rét quá, cứ dúm dúm dó dó
dưới gốc táo sân sau tạp chí Văn Nghệ Quân Đội. Chợt Lê Lựu kéo tôi vào
phòng, đưa bộ complê màu xám còn khá mới bảo : Hảo lấy mặc vào ngay cho
ấm, mặc đến khi nào vào Sài Gòn đưa lại cho mình, mình trả lại nhà
nước… Mình và Nguyễn Khoa Điềm vừa được đi Bungari về, phải mượm áo
quần dày dép của nhà nước…Mình đã báo cơm ở bếp ăn tập thể báo “Quân đội
nhân dân” cho Hảo, cứ nhớ bữa trưa và chiều về ăn nhá”.
Tôi quen Lê Lựu trong lúc xẻ cơm nhường
áo này cách đây 36 năm. Vài năm sau, khi nhà văn Nguyễn Khải và nhà văn
Lê Lựu vào Sài Gòn, tôi đã rủ hai bác này đến nhà tôi ở suốt gần ba
tháng. Thực ra, tôi đã biết mặt, nhớ mặt nhà báo Lê Lựu, phóng viên báo
“Quân khu Ba” mấy năm trước, khi ông đến sư đoàn 320 B, nơi tôi huấn
luyện để phỏng vấn vì sao, có phải vì mới được học nghị quyết mà đồng
chí đã đạt thành tích chạy nhanh nhất sư đoàn trong một cuộc thi chạy
hay không ? Tôi thành thật trả lời nhà báo trẻ Lê Lựu :”Thưa bác nhà
báo, không phải nghị quyết làm em chạy nhanh đâu ạ”.” Thế không phải do
nghị quyết thì còn bởi gì ?”. “ Dạ, bởi bố em”. “Bố đồng chí dạy đồng
chí chạy à ?”. “ Không, thưa bác nhà báo, bố em không dạy em chạy, mà
ông chuyên cầm roi đuổi đánh em ngay từ khi em mới biết đi ạ”.” À ra
thế, bố cầm roi đuổi đánh, cứ thế mà chạy như biến, chạy bán sống bán
chết, chạy vắt giò lên cổ nên thành ra chạy nhanh ngang gió phải không
?” Dạ thưa bác nhà báo, quá đúng ạ”…
Sau cái buổi cho mượn bô Complê quốc
doanh và báo cơm cho ăn tới bến của Lê Lựu bữa xa xưa ấy, tôi có nhắc
lại kỷ niệm được anh nhà báo trẻ báo “Quân khu Ba” phỏng vấn vì thành
tích thi chạy nhanh nhất sư đoàn của tôi, Lê Lựu cả cười nhớ ra bộ dạng
thật thà của anh lính trẻ Trần Mạnh Hảo. Lê Lựu bảo : “ Tớ về viết bài
báo rất hấp dẫn về cuộc phỏng vấn các nhân vật lính mới sau khóa huấn
luyện đi B của sư B20B ở các khâu kỹ thuật : bắn súng giỏi nhất, chạy
nhanh nhất, đâm lê tài nhất, ném lựu đạn tài nhất… đưa duyệt đăng, đến
đoạn ông trả lời do bố đuổi đánh chạy quanh làng mãi nên thành chạy
nhanh nhất sư đoàn, tổng biên tập báo của tớ cười sằng sặc, đoạn bảo :”
Lựu viết thế này mà in lên thì bỏ mẹ báo ta mất, do bố đuổi đánh mãi
thành ra chạy nhanh, láo, dù chuyện thật đúng trăm phần trăm như vậy
cũng phải viết cho nó chính trị chứ ! Tôi chữa như sau : cậu lính mới
tên Hảo này trả lời rằng đúng là em mới được học nghị quyết nên đầu óc
thông sáng, khi tư tưởng đã thông thoáng thì tạo ra sức mạnh vật chất
nghe chưa, nên cậu ta chạy nhanh vì vừa học nghị quyết đảng mới đúng
chính trị. Lựu nên nhớ trong chế độ tốt đẹp gấp triệu lần tư bản của
chúng ta, báo chí văn nghệ cho đến con người tuốt tuột đều là chính trị
hết, nghe chưa ? Mao chủ tịch từng dạy : Chính trị là thống soái là gì ?
Chế độ tốt đẹp của ta làm chó gì có cảnh bố đuổi đánh con chạy khắp
làng, viết thế là nói xấu đảng ta, nói xấu chế độ tốt đẹp ta. Chỉ có
trong chế độ Mỹ-ngụy thì các ông bố mới thi nhau cầm roi đuổi đánh con
cái chạy khắp làng khắp phố nghe chưa ?”
Lê Lựu chiêu một ngụm trà, châm nước cho
tôi, đoạn nói tiếp : “ Khi báo đăng, tớ xuống tìm ông để tặng tờ báo in
chuyện ông chạy nhanh nhất sư đoàn vì vừa học nghị quyết chứ không phải
do bị bố cầm roi đuổi đánh suốt tuổi thơ mà thành ra có thành tích chạy
ngang gió thì ông đã đi B…”. Tôi góp chuyện : “ bác Lựu này, tôi nghĩ
nếu không có hổ báo đuổi bắt ăn thịt, thì bọn huơu nai đã thành các chú
rùa, chứ đâu có thể chạy nhanh đến như thế ?”
Ơ hay, thời gian và cuộc đời hình như
cũng là thứ hổ báo đuổi bắt chúng ta chạy như biến về tuổi U 70 như tôi,
U 80 như bác Lựu ( Lê Lựu vừa nói với tôi qua điện thoại, năm 2012 này
ông đã 75 tuổi chứ không phải 71 như tuổi trong giấy tờ vẫn ghi) ? Và
chúng ta quá sợ hãi chạy nhanh như gió, như biến, chạy nhanh trên cả cấp
sư đoàn, chạy như ma đuổi phải không bác Lựu ? Con ma cuộc đời, con ma
thời gian, con ma thời thế đuổi theo chúng ta để bắt linh hồn, như con
qủy Mephixto đuổi theo nhân vật Faust của đại thi hào Đức Wolfgang
Goethe để gạ vị bác sĩ này bán linh hồn cho hắn đổi lấy sang giàu ?
Faust đã bán linh hồn cho qủy để đổi lấy
vinh quang, còn Lê Lựu đã bán linh hồn cho ai, và sau khi bán linh hồn
thì ông sống bằng gì hồi sau sẽ rõ. Nhưng này bác Lựu, mới đó, ngót 40
năm trước, những người viết trẻ chúng ta cứ đông vui và ồn ã như vịt,
được ông chủ chăn vịt có tên thời gian, có tên cuộc đời cầm chiếc sào
dài buộc mớ tàu chuối khô như giẻ rách và lùa chúng ta vào thời đại anh
hùng chỉ toàn niềm vui, không có chỗ cho nỗi buồn cư trú, lùa chúng ta
vào văn chương, thi phú, vào quan trường và vào những nhà thương điên !
Có những anh bạn văn nghệ cùng thời với chúng ta quả thực không tim, vẫn
tìm cách bán một thứ linh hồn dỏm cho quyền lực để đổi lấy vinh quang,
đổi lấy chức tước cùng các giải thưởng danh giá. Còn Lê Lựu, ông chỉ có
một trái tim, một linh hồn đau đáu với văn chương, điên dại với chữ
nghĩa, lăn lóc với giấy trắng, quằn quại với bút mực, hỏi rằng ông đã
bán hay chưa ?
Lê Lựu có dáng vóc của người dân quê chân
chất, hiền lành, không thể nói là xấu trai, là quê một cục, là bần cố
nông như nhiều bài báo phóng đại về ông đã vẽ một thứ chân dung rất hoạt
kê về ông rất không đúng để câu khách. Ngay Trần Đăng Khoa, một chú em
tiền bối của chúng tôi còn phịa ra chi tiết Lê Lựu sang Mỹ cởi giày ra
lấy tất ( vớ) ngửi ngửi như ngửa hoa ngửa quả thì thật là quá đáng. Lê
Lựu không giận, mặc kệ các người, muốn vẽ chân dung ông là hủi cũng
được, ông cứ đóng vai anh dân quê lên thành phố cho an toàn. Riết rồi
ông cứ nhận mình rằng tớ dân nhà quê ấy mà, học hành chết gì đâu, đọc
điếc cũng lười nhác, viết lách theo phong trào cho vui ấy mà…
Không, Lê Lựu không quê mùa chút nào. Ông
đóng vai dân nhà quê để qua mặt thiên hạ, để dễ tiếp cận cuộc đời,
trông thật thà như đếm thế này vào dân dân thích lắm, đến nhà quan
quyền, quan quyền không thèm cảnh giác, rằng thằng này phi chính trị,
không nguy hiểm, kệ bà nó phét lác cho vui. Lê Lựu, giống như nhân vật
của ông là Giang Minh Sài cứ ấm ấm ớ ớ thế, giả bộ khật khưỡng, thủ vai
ngô nghê mười rằm cũng ư mười tư cũng gật cho qua chuyện, vạ vật đâu
cũng được, dế rách chổi cùn cũng chơi mà mâm son đũa ngà cũng tới…
Ngược lại với vẻ bề ngoài Lê Lựu có khi
như tá điền, có khi lại như địa chủ kia lại là một anh trí thức có hạng
đấy. Lê Lựu giấu biến sự học, sự đọc rất kinh của mình như mèo giấu vàng
giấu ngọc, chẳng bao giờ thích làm thùng rỗng kêu to như bao ông đồng
nghiệp giả dạng vào vai trí thức. Một trí thức thật không cốt ở bằng
cấp, không lụy dáng vẻ, không hề biết khoe khoang như những anh trí thức
hạng bét chuyên mang mặc cảm trí thức trong người. Tôi xin cá với bàn
dân thiên hạ, sức đọc của Lê Lựu còn có thể gấp mấy lần chú em đồng
hương của ông là thần đồng quá lứa Trần Đăng Khoa.
Hồi đầu vào Sài Gòn cùng Nguyễn Khải ở
nhà tôi gần ba tháng, Lê Lựu chỉ làm hai việc rất chân chính là tìm bồ
và tìm mua sách. Gặp kho sách dịch Sài Gòn, Lê Lựu sướng ngất ngây, hệt
chuột sa chĩnh gạo. Ông đọc triết tây triết đông qua các bản dịch của
các linh mục dạy triết và các nhà Hán Nôm có hạng Sài Gòn. Ông đọc các
tiểu thuyết phương Tây mê man, hầu như có khi thức xuyên đêm. Bỏ mẹ, Lê
Lựu và tôi rì rầm để cho ông anh Nguyễn Khải ngủ : thế này thì đúng là
Sài Gòn nó giải phóng chúng ta chứ cóc phải ngược lại bác Lựu nhẩy. Chết
ông be bé cái mồm cho tôi nhờ. Đâu phải cái đúng cái hay cái tốt bao
giờ cũng thắng thế đâu. Man di thắng văn minh là thường mà. Các bộ tộc
man rợ phương Bắc châu Âu từng chiến thắng văn minh La Mã là gì ? Kẻ
dốt, kẻ cuồng tín, kẻ kiêu ngạo, kẻ ác thì làm gì có tự do…mà đòi…thôi
thôi tai vách mạch rừng không nói nữa. Này, bác Lựu nghĩ mãi mà không
nói được ra thì điên mẹ nó đấy. Đừng nghĩ nữa, nghĩ nhiều thì vào nhà tù
mà nghĩ nghe chưa…Ba tháng trời Sài Gòn ở nhà tôi với Lê Lựu đêm nào
cũng quá ngắn, chưa đọc hết sách đã sáng banh cả mắt, rì rầm như hai
con khỉ đi ăn trộm ấy. Đọc đến đoạn nào thích chí, Lê Lựu tàn nhẫn bấm
tôi dậy để rì rầm đọc ri rỉ như dế cho nghe, đến độ làm bác Nguyễn Khải
thức theo bảo : chúng mày tí tửng như gái ngồi phải cọc, mấy cuốn đó tao
đọc rồi, hồi trước năm 1945, mà đọc bản Pháp văn. Tội nghiệp các em, có
học mà như mù chữ. Thì cũng tại thế hệ chống Pháp các bố dạy chúng tôi
chứ ai. Cứ để Tây đấy, đánh nó làm chó gì, để nó dạy chúng tôi như nó đã
dạy các bố, thì hôm nay sao chúng tôi lại thành những kẻ có học mù chữ
được ? Cứ cái màn nghĩ trộm, nói trộm, đọc trộm thế này có khi nguy…May
mà gần ba tháng, hai bác nhà văn về Hà Nội, chứ cứ đêm nào cũng rầm rầm
rì rì như dế trốn chui trốn nhủi thế này có khi ốm chết quách rồi, còn
đâu nữa mà ngồi kể chuyện cũ. Sau này, chết rồi Nguyễn Khải mới dám tung
tiểu luận “ Nghĩ Muộn” ra, coi như một lời sám hối muộn màng; còn hơn
các anh ngậm miệng ăn giải thưởng đang cười nói sờ sờ ra mà quả thực,
tâm hồn, nhân cách đã chết từ thời tám hoánh.
Lê Lựu không hề quê mùa chút nào.Ông rất
tỉnh thành là đằng khác. Minh chứng là một mình ông đã xây dựng nên một
công ty làm ăn rất phát đạt : “ Trung tâm văn hóa doanh nhân” từ năm
2002 đến nay. Bây giờ, chân Lê Lựu đi đứng đã không còn vững, có khi
phải nhờ người dìu dắt, vậy mà trung tâm này của ông vẫn làm ăn tốt, hỏi
một người quê mùa, thậm chí ngô nghê như nhiều bài báo đã viết, liệu có
đủ tầm vóc, trí thức, uy tín, trình độ làm giám đốc công ty “văn hóa
doanh nhân” này hay không ?
Trời cho Lê Lựu một trí thông minh hiếm
có. Ông có thể đọc thuộc một chương tiểu thuyết của mình ngay trước mặt
anh. Này, chú mày cầm cuốn “Thời xa vắng” lên, lật bất cứ trang nào, bảo
tớ đọc thuộc lòng cho mà dò, không sai một dấu chấm phảy. Ông nhớ vanh
vách các danh tác quốc tế và trong nước đã đọc, kể cả những cuốn dày như
tủ lạnh của L. Tolstoy và F. Dostoyevski…
Lê Lựu hình như có máu trạng trong khoa
ăn nói. Ông huyên thuyên chuyện con cà con kê, tán dóc lênh láng cả
những hội trường hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người dự thính mà thiên
hạ vẫn há hốc mồm ra nghe như nghe cha cố giảng đạo. Hồi hưởng vinh
quang sau tiểu thuyết lớn “Thời xa vắng”, Lê Lựu là nhà văn Việt Nam đầu
tiên được trung tâm William Joiner của ông Kevin Bowen mời sang thăm
nước Mỹ. Sau ( hình như sáu tháng) chu du bên Mỹ, về nước Lê Lựu được
hàng trăm cơ quan mời nói chuyện xem nước Mỹ nó đầu ngô mình sở ra sao,
nó kinh khủng mức nào, nó giàu sang hợm hĩnh ra sao, nó giãy chết rung
chuyển thế giới thế nào ? Người ta đi nghe lũ lượt, khen nước Mỹ thì ít
mà khen Lê Lựu nói hay thì nhiều. Khiếp, làm như nước Mỹ nó không nằm
trên bản đồ thế giới mà nó nằm trong bụng Lê Lựu vậy. Khiếp, làm như
không phải Kha Luân bố đã phát hiện ra châu Mỹ, nước Mỹ mà chính là anh
nhà văn quê ở huyện ta, huyện Khoái Châu ta ( oai oái như phủ Khoái xin
cơm) đã phát hiện ra châu Mỹ và nước Mỹ vậy. Lê Lựu nói chuyện về Mỹ hay
tới mức mà người ta đã kinh doanh ông, thu âm bài nói dài hàng hai ba
tiếng đồng hồ của ông về nước Mỹ để bán đắt như tôm tươi. Người viết bài
này đã nghe băng thu âm buổi nói chuyện về Mỹ của Lê Lựu và rất tiếc
cho các vị làm công tác tổ chức đã bỏ lỡ một cơ hội bằng kim cương là
không mời nhà thuyết khách Lê Lựu làm bộ trưởng bộ ngoại giao.
Lê Lựu ca ngợi Mỹ tới mây xanh mà vẫn
rất chính trị, mà vẫn không mất lòng đảng ta. Ông cũng nói xấu Mỹ tới
tận cùng địa ngục mà Mỹ vẫn qúy hóa ông như giời, thế mới lạ. Ông chửi
Mỹ rằng nước nó thế nào cũng loạn vì không có ban tổ chức trung ương, vì
nó đa đảng nên bất cứ thằng dân nào cũng có thể lên báo chửi tổng
thống, không còn quân tị quân nhậm gì, cá mè một lứa, dân cũng như quan,
quan cũng như dân, ấm a ấm ớ, chẳng còn tôn ti trật tự gì cả. Ông chê
nước Mỹ nó sạch như lau đến ruồi muỗi cũng nghỉ chơi mà bỏ đi. Sạch quá
mức là mất vệ sinh nhất; vì trẻ em bị vô trùng từ lúc sinh ra nên nó dễ
bị vi trùng tấn công. Nước với chả non, đi bất cứ chỗ nào cũng có rét
-rum ( restroom), phí đất vô lối, sao không để đất mà xây trường học
bệnh viện như ta, lại coi trọng nơi xin lỗi đi ỉa đến nhường ấy, đúng là
Mỹ mới có ( vỗ tay)….Nước Liên Xô thiên đàng xã hội chủ nghĩa anh em
ta, sang đó tôi tưởng là Mỹ mà sang Mỹ tôi tưởng đấy là Liên Xô. Ở Liên
Xô người ta dùng đất để xây trường đảng, để xây trường học, để xây quảng
trường cho quần chúng đến sung sướng vỗ tay, chứ có nhiều chỗ đi toilet
phí phạm như bên Mỹ đâu. Lại vỗ tay… Người viết bài này đã mấy lần tí
chết khi đi giữa đường phố Matxcova, mắc…quá tưởng đứt thở mà đi mãi
không tìm ra nơi trút bầu tâm sự…Người viết bài này cũng từng đến một số
thành phố Mỹ. Đúng như Lê Lựu nói, đi mấy bước lại thấy restroom, không
mắc… cũng vào ngó qua xem nó sạch cỡ nào…mất hết cả thì giờ vàng ngọc.
Khoa nói của Lê Lựu còn phát huy tới tận
mũi Cà Mau, tận địa đầu Móng Cái khi ông kết hợp với ông trạng thần đồng
thần sắt Trần Đăng Khoa đăng đàn khắp nơi. Hai ông này đã biến nghề nói
chuyện văn chương thành khả năng hốt bạc vô tiền khoáng hậu.
Một người quá thông minh, quá sắc sảo,
đầy tài năng văn chương, nói năng như có bùa ngải như Lê Lựu tưởng giời
đã cho hết mọi thứ. Hình như xưa nay, các nhà văn có tác phẩm để đời,
mấy ai có số phận trơn tru, có gia cảnh ngon lành viên mãn trừ Goethe và
Tagore ?
Gần đây, giới truyền thông trong nước đua
nhau phỏng vấn Lê Lựu, cốt khai thác bi kịch cá nhân của đời tư nhà văn
để câu khách mà ít chú ý đến khía cạnh quan trọng nhất của ông là văn
học, lại quảng cáo rùm beng cho “ Trung tâm văn hóa doanh nhân” của ông
quá mức. Lê Lựu dù làm kinh tế doanh nhân, đã rất thị thành, dẻo miệng (
“ Khi lưỡi ta không còn đắng chất thị thành”- Chế Lan Viên) nhưng tính
vốn thật thà, báo nào hỏi ông chuyện bi kịch đời tư là ông kể tuốt tuồn
tuột. Làm như cứ kể hết xót xa trong người sẽ hết xót xa, kể hết nỗi cô
đơn kiếp người của mình ra sẽ hết cô đơn vậy ?
Năm 1986, nhờ cú “cởi trói cho văn nghệ
sĩ trí thức” của ông Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh, Lê Lựu mới in được
tiểu thuyết để đời của ông là “ Thời xa vắng”. Ông đã viết tác phẩm lớn
này trước “mùa cởi trói” hai năm nhưng không in được. Tôi đã đọc một
mạch suốt đêm tác phẩm lừng danh này của Lê Lựu trong sự hào sảng hiếm
có. Tôi gọi điện thoại động viên ông, ông bảo : “ đánh đổi cả cuộc đời
để lấy một cục gạch bằng giấy đó ông ơi”.
Giang Minh Sài nhân vật chính của “Thời
xa vắng” vừa là hình ảnh của tác giả vừa là nhân vật hư cấu. Nó có tầm
cỡ biễu đạt đa chiều, nhiều tầng nhiều vỉa, thực đấy mà hư đấy, bi đấy
mà hài đấy, thông minh một cách ngớ ngẩn đấy và đạo đức tào lao chi
khươn đấy. Giang Minh Sài “một nhân vật thời đại”, có một chút phẩm
tiết của Chú AQ Lỗ Tấn một tí, Chí Phèo Nam Cao một tí, Xuân Tóc Đỏ Vũ
Trọng Phụng một tí, Don Quixote Servantes một tí…nhưng lại rất Lê Lựu.
Giang Minh Sài bị sống chứ không phải được sống, bị yêu chứ không phải
được yêu, bị sướng chứ không phải được sướng, bị khổ bị cô đơn chứ không
phải được khổ được cô đơn. Giang Minh Sài như không phải là một cá nhân
mà là một tập thể thu nhỏ thành một cá nhân trá hình. Anh ta bị tập thể
hóa cả giấc mơ, bị chi đoàn, chi bộ, đơn vị, công đoàn, cơ quan… chi
phối cả mọi bản năng sống; làm như sự tiêu hóa của dạ dày Giang Minh Sài
cũng là do tập thể tiêu hóa, bộ phận bài tiết của anh cũng là của tập
thể bài tiết, trái tim co bóp của anh cũng là trái tim tập thể co bóp,
“con chim” của anh dùng để lấy vợ sinh con cũng là “con chim” của tập
thể. Với “con chim” tập thể này anh đã hai lần lấy vợ nhưng đều thất bại
thảm hại.
Người vợ đầu của Giang Minh Sài là cô
Tuyết nhà quê với cuộc tảo hôn khốn khổ : lấy vợ vì gia đình dòng họ,
cũng là lấy vợ cho tập thể chứ có được lấy vợ cho riêng mình đâu ? Người
vợ thứ hai của anh Sài là cô Châu thị thành điệu nghệ…lấy cốt để khoe
mẽ với thiên hạ rằng gái thị thành cỡ nào Sài ta cũng tán được, cốt để
xóa mặc cảm nhà quê vốn dĩ. Nhưng sống với nhau rồi, Châu mới phát hiện
ra anh chàng Sài không phải là một cá nhân thuần túy. Linh hồn chồng
mình đã bị tập thể hóa, trái tim anh là một khu tập thể thu nhỏ. Anh
không phải là một căn phòng riêng tư, mà là một hội trường hội họp, một
ví dụ về con người hơn là con người, một ví dụ về “con chim” hơn là một
“con chim” biết cách chiều chuộng đàn bà. Thế là để trả thù cái tập thể
giả dạng cá nhân có tên là Giang Minh Sài, Châu tìm mọi cách hành hạ Sài
cho bõ ghét.
Trong một xã hội bị tập thể hóa đến cả
ruồi muỗi cũng phải vào hợp tác xã, ai cho Giang Minh Sài làm một “con
người chung chung”, làm một cá nhân thuần túy ? Khát vọng được làm con
người lương thiện của anh Chí Phèo xưa hầu như vẫn còn là khát vọng của
anh nhà quê lên tỉnh Giang Minh Sài trong thời đại thiên đường xã hội
chủ nghĩa ?
Khát vọng tự do, khát vọng được làm một
con người đúng nghĩa của nó, được làm chính mình chứ không phải kẻ khác
trá hình mang tên mình là thông điệp Lê Lựu gửi chúng ta thông qua nhân
vật Giang Minh Sài. Chừng như Lê Lựu đã bán linh hồn cho Giang Minh Sài
để đổi lấy nỗi buồn mênh mông trần thế ? “Thời xa vắng” làm Giang Minh
Sài bất tử đã cướp hết hồn vía tác giả, khiến Lê Lựu thành bơ vơ chăng ?
Sau khi “ Thời xa vắng” xuất hiện trên
văn đàn như một hiện tượng văn học, kẻ viết bài này đã hỏi chuyện hai
đàn anh là nhà văn Nguyễn Khải và nhà văn Nguyễn Minh Châu. Cả hai ông
anh này đều là người thực tài nên có sự liên tài, nghĩa là không bao giờ
đố kị tài năng của người khác, nhất là những tài năng của thế hệ sau
mình. Hai ông đều khen ngợi “ Thời xa vắng” của Lê Lựu hết lời, khẳng
định tác phẩm này chính là cột mốc cho cuộc đổi mới văn chương ViệtNam.
Anh Khải bảo tôi : “ Hảo này, cái thằng Lựu nó cứ tẩm ngẩm tầm ngầm mà
kinh. Nó giấu anh, không hề khoe cuốn này, đến khi in xong mới đem tặng.
Các tiểu thuyết của anh là tiểu thuyết thời vụ, qua thời này là vất vào
sọt rác. “Thời xa vắng” của Lựu là tác phẩm để đời. Lựu đã vượt lên thứ
văn chương minh họa của Khải và Châu, cả Ngọc nữa…Nó là nhà văn số một
của thế hệ các ông em tức lứa chống Mỹ của Hảo đấy…”
Lê Lựu đã bán linh hồn cho các tiểu
thuyết lớn của đời ông : “ Thời xa vắng”, “Chuyện làng cuội”, “ Sóng ở
đáy sông”…để chúng sống mãi với nền văn học dân tộc như các tiểu thuyết
gia hàng đầu tiền bối : Nhất Linh, Khái Hưng, Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất
Tố, Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, Nguyên Hồng…hằng sống. Lê Lựu bán linh
hồn cho Giang Minh Sài không phải để lấy tiền, mà để lấy nỗi cô đơn kiếp
người đeo đẳng ông như số phận. Ông từng bị ma nhập một đời để lên đồng
với chữ nghĩa, hạnh phúc với bút mực, ăn nằm với giấy trắng. Lúc tuổi
xế chiều ông vẫn phải sống một mình một bóng để tu trọn kiếp trong ngôi
chùa có tên là văn chương.,.
Sài Gòn ngày 18-04-2012
Trần Mạnh Hảo
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét